ریشه فقه گریزی در برداشتهای فقهیِ غیرقابل انعطاف و غیر اخلاقی است!
تاریخ انتشار: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۶۲۴۱۳۷
پایگاه خبری جماران، چکیده : از فقیهانی که دل و ایمان در گرو اخلاق و بازگشت معنویت به جامعه دارند انتظار است که "نگاه های فقهی" را از "تصلُب" رها ساخته و به مسند "اخلاق" نشانده و همگان را از گوهرهای معنوی او بهرمند سازند. و اگر به این مهم توجه نشود روند فقه گریزی شتاب غیرقابل جبران خواهد داشت !》
فصل اول ؛ درباره فقه
"فقه" ؛ روشی است برای بدست آوردن احکام شرعیه ، و "فقیه" ؛ روش دان است ، و "متفقه" کسی است که با دقت و جامعیت با توجه به اهداف عالیه اسلام آن روش را بشکل کاربردی به دیگرانی که "فقه باورند" ارائه میکند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
بزرگان فقاهت مانند علامه بحرالعلوم در تبیین "فقه" بعد از تعریف و بیان موضوع آن ، به بررسی "غایت فقه" پرداخته اند و تصریح نموده اند که دست یابی به والاترین سعادت ، هدف و غایت "علم فقه" است ، در شعر جناب بحرالعلوم آمده :
موضوعه فعل المکلفین
غایته الفوز بعلیینا
با توجه به توسعه فقه و فقاهت ، شایسته نیست کسی نگاه بسته و محدود به"فقه"داشته باشد. چرا که به تعبیر استاد مطهری ؛ "فقه ارائه دهنده جامعیت اسلام است" . بله میپذیریم که "زبان فقه" اختصاصی است و هنوز با زبان عمومی و بین المللی فاصله دارد اما نباید جایگاه ارزشمندش در اسلام مورد تضعیف قرار گیرد.
یکی از مباحث ابتدایی فقه ؛ ادله ای است که برای تببین و نتیجه گیری احکام از آنها استفاده میشود .
به باور مشهور فقیهان ؛ ادله فقه ، چهار دلیلِ کتاب ، سنت ، عقل و اجماع میباشد.
امابرخی محققان از فقیهان مانند آیت الله مطهری نظرات ثاقبی دارند و میگویند ؛ عقل یک امر مبهمی است و ورودش به عنوان دلیل برای استنباط فقهی به جهت اهل سنت بوده که فقه آنان بر مدار بر "قیاس" است و بر قیاس به عنوان یک دلیل فقهی پافشاری داشته و دارند.
و البته استادمان آیت الله جوادی آملی از علامه طباطبایی در مورد "اجماع" مشابه همین نظریه را نقل مینمودند.
آنچه در ادله فقه در مقام افتاء و عمل بی چون چراست ؛ قرآن و سنت است.
وقتی محوریت قرآن و سنت مطرح میشود ، بارقه "اخلاقی بودن فقه" درخشش پیدا میکند.
نکته دیگر تقسیم ابواب فقه است که بحث طولانی دارد ، به اختصار عرضه دارم که ؛ تقسیم ابواب فقهی نیاز به بازنگری دارد چون ماهیت مسائل نمیتوان تعیین کننده جای آن در ابواب فقهی باشد از این روست که مثلاجهاد در عبادات جای داده اند در حالیکه باید در "فقه سیاسی" جای داشته باشد.
بهترین نظریه؛ نگاه ساختاری و تخصصی به ابواب فقه است که بشکل "فقه عبادی" ، "فقه اقتصادی" ، "فقه قضایی" و "فقه اجتماعی" و "فقه خانواده" و... میباشد.
اجازه بعد ارائه مختصری از مبادی مربوط به فقه به موضوع مورد نظر بازگردیم که فقه و اخلاق است.
فصل دوم ؛ ارتباط فقه با اخلاق
مهمترین منبعی که فقه و احکام شرعیه را با اخلاق عجین کرد؛ خود قرآن است. مثلا ؛ در کنار حکم قصاص، دعوت به عفو کرده. در کنار حکم دیه، رهنمون به گذشت نموده . و یا در انفاق های واجب مانند زکات بعد قرار دادن نصاب خاص، وعده به ازدیاد داده و از طرفی از زیاده روی در انفاق آدمی را بر حذر داشته . و در باب واجبات مانند طهارات و نماز و روزه و حج و .. هیچ سخت گیری خارج از اخلاق ندارد.
امام علی در رابطه با احکام شرعیه میفرماید : "العدل حیات الاحکام" . اگر عدل ، محدود به عدل قضایی نباشد و احکام هم محدود به احکام قضایی نباشد که ظاهراً هم نیست ، پس ؛ عدالت باهمه معنای وسیعش ، خصوصا معنای اخلاقی نهفته در آن ؛ عامل پویایی و رشد و تاثیرگذاری فقه است. مقصود آن است که اگر در احکام شرعیه ، "عدالت اخلاقی" در نظر گرفته شود ، فقه زنده میشود و احکام در جامعه حیات متفاوتی پیدا میکند.
معلم اخلاق و استاد فقاهت مرحوم محقق نراقی میگوید: آن علمی که میتوان به واسطه او از حضیضِ مراتب ، به اوج عالَم ملائک عروج کرد ، علم فقه است.
پس فقه باید علمی باشد که به آدمی پرواز دهد و این مهم، بدون اخلاق امکان پذیر نیست.
استاد بزرگوار آیت الله جوادی آملی می فرمودند: اخلاقی شدن فقه، یک هدف اساسی است. و باید مرزهای اخلاقی ، در همه ی فقه احیاء گردد.
نکته مهم اینجاست که ما هر تعریفی از فقه را بپذیریم بالاخره فقه از مقوله رفتار است و اگر رفتار آدمی حتا درصورت قصد وجه قربت ، با ارزشهای اخلاقی هماهنگ نباشد و یا منافات داشته باشد ، آن فقه محل اشکال قرار میگیرد و در اینجا ضروری است که در فکر تاویل و توجیه آن نگاه فقهی غیر اخلاقی برآییم چراکه باعث ضربه به تمام هستیِ "فقه" میشود. و چنین ضربه ای برای حذف فقه از زندگی مردمان کافی است !
براساس چهارچوب ارائه شده از کتاب و سنت ، این "تغییر و تحول" مشخص است و طبیعا چیزی بیرون از دین نخواهد بود و شاهدش این است که خود فقیهان در موارد مشابه مانند تزاحم بین اهم و مهم چنین توجیه وتغییری را پذیرفته اند و اِعمال میکنند.
نکته قابل توجه این است که هم اخلاقیون و هم فقهیون بر این باورند که همه ی اخلاق و همه ی احکام با "فطرت" سازگار است .
در این میان ؛ حضرت امام (ره) بر این باور است هر چیزی که "دین" میگوید ، مایه آن در فطرت آدمی تعبیه شده و فطری است. پس نباید بین اخلاق فطری و فقه فطری فاصله ای باشد. و اگر فاصله است باید مبداء و منشاء آن فاصله را در دیدگاه های اخلاقیون و فقهیون بررسی کرد.
فصل سوم ؛ در فقه اخلاقی چه میگذرد؟
برای اشتیاق بیشتر به تئوری پردازی "فقه اخلاقی" ، نمونه هایی از فقه اخلاقی که در میان روایات کتاب "وسائل الشیعه" مندرج است، تقدیم میشود؛
پیامبر اسلام (ص) در عین اجرای حد شرعی بر هنجارشکنان ناموسی و اخلاقی ، شخصاً برای نماز بر پیکر آنان اقدام میفرماید و برایشان طلب مغفرت میکند .
در مورد حضرت امیر (ع) در روایات فقهی داریم که دست سارق را قطع و بعد برای تقویت بنیه او ، برایش عسل و گوشت فراهم می آورد.
و در حریم خصوصی افراد میبینیم فردی مانند امیرالمومنین (ع) ورود نمیکند و چشم خورد را عمداً میبندد تا نبیند ، اما خلیفه دوم با چشم باز مشغول رصد آن موضوع میشود!
و نیز ، امام علی (ع) در مواجه با جوانی که کار ضداخلاقی در مسائل جنسی با خود میکرد ، او را تنبیه شرعی نمود ، ولی در عین حال به احترام "اخلاق" ؛ زمینه ازدواج او را مهیا ساخت و او ازدواج نمود.
در مورد نماز میت، فقه آن را حق اولیاء میت معرفی نمود و هیچ کسی را حتی حاکم شرع را به حکم اخلاق ؛ در این مورد بر اولیاء میت ترجیح نداده است.
و یا در نمازجماعت در عین سفارشات متعدد درمورد قالب نماز و حضور قلب و تعقیبات و .. اما دستور به کوتاهی نماز و رعایت حال "اضعف مامومین" داده و بر آن تاکید فرموده است.
و نیز در بحث غیبت، غیبت از اهل سنت را در عین تغایر فکری و اعتقادی با آنان جائز نمی شمارد .
و مورد دیگری که درفقه ما مطرح هست این است که اگرکسی دروغی بگوید یا ظلم کند ، مستحب است وضوی خود را تجدید کند.
️در باب جهاد اجازه قطع درختان و کشتن اسیران و استفاده از سم داده نمیشود.
و صدها مورد دیگر...
فصل چهارم؛ در فقه غیر اخلاقی چه میگذرد؟
درفقه غیر اخلاقی بخش و یا بخش های مهمی از جامعه به "فقه گریزی" و بلکه به "دین گریزی" سوق داده میشود!
برخی از نمودارهای فقه غیراخلاقی عبارتنداز:
۱)انتخاب سخت ترین گزینه های رفتاری به توجیه "احتیاط گرائی"!
۲) بی توجهی به اقتضائات ضروری زمان و مکان با توجیه "سنت گرائی"!
۳) استفاده و یا ایجاد زمینه برای اِعمال هیجانات منفی با توجیه "معروف گرائی و منکرزُدائی"!
۴) تغییر در فرهنگ دینی_شرعی وانتقال به فرهنگ حاکم و رعیت با توجیه "ولایت گرائی"!
۵)استفاده های شخصی و جناحی از موقعیت های عبادیِ اجتماعی مانند جمعه و جماعت ، و یا استفاده از زبان قدرت و آمریت و نفرت پراگنی با توجیه "مسئولیت گرایی"!
و...
دراینجا این سوال پیش می آید که منشاء این سخت گیری های غیر اخلاقی چیست؟
پاسخ روشن است ؛ از آنجا که ادله فقهیه در برخی از موارد ادله قطعیه نیست و مجتهد باید رای خود را به عنوان نتیجه استنباط عرضه کند ، اگر کمترین بی توجهی به ضروریات اخلاقی داشته باشد ، نتیجه اش چنین خواهد شد !
فصل پنجم؛ یادی از فقیهان و وسعت اندیشی اخلاقی آنان
در حالات فقیه "میرعلی همدانی" نوشته اند ؛ وی وارد هندوستان که شد با هفتصد تن از دوستدارانش بین مردمان غذا و پوشاک تقسیم مینمود . مهم این است که این فقیه فحل ، این حرکت بزرگ اخلاقی خود را در چهارچوب تنگِ ارتباط مسلمان و کافر که برخی فقیهان قائل اند ، تعریف نکرد تا در نتیجه خود را در خانه محبوس کند ، بلکه با این‌دید اخلاقی و منطبق بر فقه ، سرانجام امت بزرگی را در آن خطه مسلمان نمود.
نمونه دیگر نگاه فقهی مرحوم میرزا جوادآقا ملکی تبریزی در باب امامتِ نمازجماعت است که اگر امام جماعت را نشناسیم برای اقتداء به او مجاز هستیم یا نه ؟ در جایی که اکثریت احتیاط میکنند ، ایشان "حُسن ظاهر" را کافی دانسته و نه مومنین را در رنج می اندازد و نه نگاه بدبینانه به سطح جامعه دارد.
و نیز محقق اردبیلی در بحث غیبت ، حرمت غیبت را عمومیت داده و بر خلاف مشهور فقیهان میگوید؛ غیبت از غیر شیعه نیز ، مانند غیبت از شیعه است و جائز نیست.
والبته نمونه های فراوانی از فقیهانِ اخلاق مدار است که در این اجمال نمیگنجد.
فصل ششم ؛ به امید فقاهت هماهنگ تر با اخلاق
تردیدی نیست که هم راه اخلاقی کردن بیش ازپیش فقه باز است ، و هم نگاه مردمان در انتظار است .
به باور این قلم ؛ "فقیه اخلاقی" دارای ملاک "اتقی و اعلم" بودن بیشتری میباشد. چرا که فهم دین وشریعت ناب، و رعایت اخلاق و پیاده کردن اخلاق در فقه ؛جز با علمیت و تقوا میسر نیست و هر فقیهی که هرچه ژرفای علمی اش بیشترباشد ، بهتر میتواند از متون فقهی ، مسائل فقهی را بر مدار اخلاق استنباط و استخراج نماید. و در اینصورت است که هر فقیه اخلاقی ، بر فقیه دیگر که توان علمی کمتری داشته ترجیح دارد.
سخن پایانی؛
تمام مباحث فقهی ؛ از بحث طهارت تا بحث حدود ، قابل تطبیق بر معیارهای اخلاقی است .
اگر در دنیای امروز مثلا سنگسار را نمیتوان به عنوان یک حد شرعی اخلاقی مطرح نمود ، جای تجدد نظر وجود دارد چون از طرفی ؛ اجرای حدود را برخی از فقهاء شامخ منحصر به دستور امام معصوم (ع) میدانند و از سوی دیگر ؛ حد شرعی سنگسار مورد متعین نیست بلکه بدل دارد.
امیداست با تلاش علمی فقیهان اخلاق مدار ،اشراق فقاهت آل محمد (ص) با نور اخلاق محمدی (ص) فروغ بیشتری را شاهد باشیم.
منبع: جماران
کلیدواژه: زلزله ترکیه و سوریه هادی سروش فقه اسلامی فقیهان زلزله ترکیه و سوریه احکام شرعیه غیر اخلاقی ابواب فقه
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.jamaran.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «جماران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۶۲۴۱۳۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آسیب‌دیدگی بافت مینای دندان با مصرف مواد غذایی اسیدی/ چرا درد دندان غیرقابل تحمل میشود؟
دندانپزشک و متخصص بیماری‌های دهان فک و صورت گفت: مصرف شیرینی‌ها و مواد غذایی حاوی اسید میتواند خردگی و پوسیدگی سریع در مینای دندان ایجاد کند، خوردن لواشک‌های ترش و نوشابه‌ها به دلیل وجود اسید کربنیک باعث پوسیدگی دندان‌ها میشود.
الهام فقیهیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به نشانه‌های دندان آسیب دیده، اظهار کرد: درد دندان یکی از نشانه‌های دندان آسیب دیده است اما بیمار باید دقت کند مراجعه به دندان پزشک نباید تنها زمانی که درد دندان وجود دارد اتفاق بیفتد، اگر بیمار در مراحل اولیه پوسیدگی دندان به دندانپزشک مراجعه داشته باشد، هزینه کمتری را از لحاظ مالی و آسیب به دندان برای بیمار به همراه دارد تا اینکه در مراحل انتهایی پوسیدگی دندان به پزشک مراجعه کند.
وی افزود: وقتی که یک دندان پوسیدگی سطحی دارد با یک ترمیم و پر کردن ساده بهبود پیدا میکند که هزینه بسیار کمتری نسبت به درمان ریشه و عصب‌کشی که دندان پوسیده به بیمار تحمیل میکند، دارد.
دندانپزشک و متخصص بیماری‌های دهان، فک و صورت تصریح کرد: در پوسیدگی سطحی بافت دندان هم کمتر تخریب میشود، اما وقتی که دندانی عصب‌کشی یا مورد درمان ریشه قرار گیرد دیگر بیمار درد را حس نمیکند و بافت دندان بسیار شکننده شده و نیاز به درمان روکش و پروتزهای دندانی دارد، از این جهت حائز اهمیت است زمانی که بیمار احساس پوسیدگی دندانی داشت، سریع به دندان پزشک مراجعه کند.
وی با اشاره به حساسیت دندان‌های پوسیده به بعضی از مواد غذایی گفت: دندان وقتی در معرض پوسیدگی قرار دارد، اولین حساسیتی که نشان می‌دهند به خوردن مواد غذایی شیرین و سرد است، هنگامی که بیمار مواد غذایی شیرین را می‌خورد این مواد لا به لای شیارهای دندان می‌رود و موجب شروع یک درد تیر کشنده شده که بعد از مدتی این درد تسکین پیدا میکند.
فقیهیان ادامه داد: این درد غیرقابل تحمل نیست و بیمار سریع به دندان پزشک مراجعه نمیکند، به همین دلیل وقتی بیمار یک ماه غذایی سرد مانند یک لیوان آب خنک را مصرف میکند، این نوع احساس درد شکل گرفته و سریع هم آرام میشود، در این مرحله دندان احتمال دارد دچار پوسیدگی شده و نیاز به درمان ریشه و عصب‌کشی نداشته باشد.
وی با بیان اینکه پوسیدگی خود به خود درمان نمیشود، ادامه داد: بسیاری از اعضای بدن هستند که وقتی دچار بیماری می‌شوند، سیستم ایمنی بدن میتواند آن را درمان کند، اما بافت دندان از این مورد تبعیت نمیکند، وقتی که مینای دندان پوسیده شد دیگر بهبودی در کار نیست.
دندانپزشک و متخصص بیماری‌های دهان، فک و صورت عنوان کرد: پوسیدگی‌های دندان را در بعضی از موارد با رعایت نکاتی میتوان کمتر کرد، اما بهبودی توسط بافت بدن صورت نمی‌گیرد، همچنین لازم است بدانیم پوسیدگی شروع به پیشرفت میکند تا به عصب دندان برسد، در این مرحله بیمار یک درد غیرقابل تحمل و شبانه روزی را تجربه میکند و شدت درد شب‌ها بیمار را از خواب بیدار میکند.
وی خاطرنشان کرد: احتمال دارد بیمار یک لیوان چای داغ مصرف کند و درد خیلی شدید و تیر کشنده‌ای را داشته باشد، وقتی که بیمار درد دندان را تجربه میکند، دندان او نیاز به عصب‌کشی دارد، یعنی درد طولانی مدت با محرک‌های بیشتری صورت میگیرد، بسیاری از اوقات احتمال دارد پوسیدگی به عصب دندان برسد و دندان نیاز به عصب‌کشی داشته، اما بیمار هیچ دردی نداشته باشد و درمان ریشه بدون وجود درد برای بیمار تجویز شود.
کدام مواد غذایی پوسیدگی سریع در دندان ایجاد میکند؟فقیهیان با تاکید بر اینکه مصرف شیرینی‌ها و مواد غذایی حاوی اسید میتواند خردگی و پوسیدگی سریع در مینای دندان ایجاد کند، گفت: خوردن لواشک‌های ترش و نوشابه‌ها به دلیل وجود اسیدکربنیک باعث پوسیدگی دندان‌ها میشود، بنابراین مدت زمان استفاده از این مواد غذایی حائز اهمیت است، برخی از افراد عادت دارند لیمو ترش را با دندان فشار دهند و این حرکت میتواند پوسیدگی و آسیب به بافت مینای دندان را برای بیمار ایجاد کند.
وی در خصوص اهمیت مراجعه زود هنگام به دندانپزشک تصریح کرد: مراجعه به دندان‌پزشکی وابسته به رعایت بهداشت دهان بیمار دارد، افرادی که رعایت بهداشت دهان آن کمتر بوده و مصرف مرتب سیگار و محرک‌ها را دارند، باید هر شش ماه یک بار به دندانپزشک مراجعه کنند، اما افرادی که بهداشت دهان را به خوبی رعایت میکنند و استفاده مسواک، نخ دندان و دهان‌شویه‌های فلوراید دارند، مراجعه آنها به دندان‌پزشکی میتواند در زمان طولانی‌تر و هر ۱۲ تا ۱۸ ماه یک بار انجام شود.
دندانپزشک و متخصص بیماری‌های دهان، فک و صورت عنوان کرد: مراجعه به دندان‌پزشکی بر اساس ارزیابی و بروز پوسیدگی دندان‌های بیمار است، پیشگیری بهتر از درمان است، باید مراجعه کودکان به دندانپزشک هر شش ماه یا سالی یک بار انجام شود، به دلیل اینکه دندان‌های کودکان تازه روییده شده و مداخله زودتر هزینه‌های درمانی کمتر و نتیجه بهتری را به دنبال دارد و اگر نیاز به فلورایدتراپی باشد، توسط دندانپزشک صورت میگیرد.
وی خاطرنشان کرد: باید بدانیم در موارد انتهای پوسیدگی دندان اگر به دندانپزشک مراجعه کنیم، هزینه‌های بیشتری به بیمار تحمیل میشود، در واقع وقتی که یک دندان ترمیم میشود، نسبت به زمانی که نیاز به عصب‌کشی دارد، استحکام بیشتری خواهد داشت، اما با درمان ریشه‌ای دندان استحکام آن کمتر میشود و نیاز به درمان‌های جانبی مانند روکش دندان هم ضرورت پیدا میکند.
کد خبر 748407
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است